Geri

Yayım tarihi: 18.05.2020

 

Önsöz

Bu kılavuz, Covid-19 nedeniyle hayatımıza hızla giren uzaktan çeviri uygulamaları hakkında konferans çevirmenlerini bilgilendirmek amacıyla TKTD tarafından hazırlanmıştır. Sözlü çeviri olan her türlü toplantıyı kapsayan TKTD Genel Çalışma Koşulları ve Sorumlulukları belgesine (https://www.tktd.org/calisma-kosullarimiz/) ek olarak yorumlanmalıdır. Ancak hem içinde bulunduğumuz şartlar hem de uzaktan çeviri dünyası çok hızla değiştiği için, nihai bir kılavuz değildir. Uygulamalar arttıkça, yeni senaryolarla karşılaştıkça, sizlerin de katkılarıyla bu kılavuzu güncellemeyi ümit ediyoruz. Aynı şekilde AIIC belgeleri de zaman içinde güncellendiği için, son gelişmeleri takip edebilmek için AIIC’in web sitesine bakmanızı öneriyoruz.

AIIC tarafından yayımlanan “AIIC Interpreter Checklist: Performing Remote Interpreting Assignments from Home in extremis during the Covid-19 Pandemic” adlı belge, özellikle uluslararası iyi uygulamalar hakkında çok detaylı bilgiler içerir. Bu kılavuzun sonunda bulunan “Uzaktan çeviri konusunda AIIC tarafından hazırlanan metinler” başlıklı bölümdeki ilk linkten bu belgeye ulaşılabilir. Ayrıca yine belgenin sonunda yer alan “Uzaktan çeviri konusunda yapılmış akademik çalışmalar” bölümünde, bu kılavuzdaki bazı ilkelere dayanak olan çalışmalara ulaşabilirsiniz.

  • Toplantı sahibi aradı, “Uzaktan çeviri olan bir toplantıda çalışır mısınız?” diye sordu. Ne yapmalıyım?

Uzaktan çeviri olan bir iş teklifi gelince toplantı sahibine sorulması gereken sorular:

  • Toplantının tarihi, dilleri, konusu ve çalışma süresi nedir?
  • Kaç konuşmacı ve dinleyici olacak?
  • Sanal kabindaş(lar)ım kim olacak?
  • Toplantıya evimden mi yoksa bir stüdyodan mı katılacağım?
  • Hangi uzaktan çeviri platformu kullanılacak?
  • Çeviri kaydedilecek mi?
  • Toplantı canlı yayımlanacak mı? Herkese açık bir yayın mı olacak? Çeviri de yayımlanacak mı?
  • Prova yapılacak mı?
  • Çevirmen olarak özel bir eğitim almam gerekiyor mu?
  • Platformda konuşmacıları ve sunumları aynı anda görme imkanı var mı?
  • Kullanılacak bağlantı sistemi için sahip olmam gereken özel bir teknik altyapı/ekipman var mı?
  • Toplantı sırasında teknik aksaklık yaşanması durumunda kimden teknik destek alabileceğim?
  • Çevirmenlerin de aynı ortamda bulunması isteniyorsa, toplantı sahibinin sağlığım için alması gereken önlemler nelerdir, benim dikkat etmem gereken konular nelerdir?
  • Uzaktan çeviri yapabilmek için nasıl bir teknik altyapıya ihtiyacım var?

Öncelikle ve en önemlisi, hem TKTD hem de AIIC’in tavsiyesi mümkün olduğunca evden çeviri yapılmamasıdır. Evden çeviri yapmak, sadece COVID-19 gibi sıra dışı durumlarda ve bir stüdyoya gitme imkanı olmadığında başvurulması gereken bir çözüm olmalıdır. İstisnai şartlarda evden çeviri yapılmasının ciddi dezavantajları ve kısıtları olduğu unutulmamalıdır.

Özellikle uzaktan çeviri veya video konferans yapmak için geliştirilmiş onlarca platform vardır. Ancak bunların birçoğunda istenen çalışma şartlarına, ses ve görüntü kalitesine ulaşılamadığı için çevirmenler açısından büyük zorluklar bulunmaktadır. Daha profesyonel olan, dinleyiciler ve çevirmenler açısından sunulan hizmetin kalitesine önem veren kimi platformların, çok detaylı teknik talepleri veya altyapı gereklilikleri olabilir. Bu nedenle, bir işi kabul etmeden önce kullanılacak uzaktan çeviri çözümünü ve teknik gereklilikleri öğrenmek şarttır.

Ekipman ve altyapı açısından olmazsa olmazlar:

  • Görüntü ve ses özellikleri açısından iyi bir bilgisayar: Otomatik güncellemeler, bildirimler ve alarmlar toplantı başlamadan önce iptal edilmelidir. Yayın sırasında dinleyicileri rahatsız etmemesi için klavyesi sessiz olan bir model tercih edilmelidir. Mac kullanıcıları Safari değil, Chrome veya Firefox kullanmalıdır. Uzaktan çeviri yaparken gerekebilecek bütün programların ve uygulamaların güncellemeleri önceden yapılmalıdır.
  • Hızlı internet bağlantısı: AIIC’in tavsiyesi en az 4 Mbps download ve 4 Mbps upload hızı olmasına rağmen, bu konuda sektörel bir standart henüz oluşmamıştır. TKTD’nin tavsiyesi en az 10 Mbps download ve en az 2 Mpbs upload hızı olmasıdır; bağlantı hızının yayın kalitesini en çok etkileyen faktörlerden biri olduğu unutulmamalıdır. Kablosuz bağlantılarda dalgalanma olabildiğinden internete mutlaka Ethernet kablosuyla bağlanılmalıdır; cep telefonunun 4G bağlantısı gibi yedek bir internet bağlantısı bulunmalıdır.
  • USB girişi olan ve mikrofonlu kulaklık: AIIC’in kulaklıklar hakkındaki belgesine, bu kılavuzun sonundaki linkten ulaşılabilir. Gürültü önleyici bir kulaklık kullanılmalıdır. Akustik şoka karşı korunmak için kulak içi kulaklık kullanılmaması tavsiye edilir. Bluetooth kulaklıklar ses kalitesi daha düşük olduğu için kullanılmamalıdır.
  • Dışarıdaki seslerin (zil, telefon, iki veya dört ayaklı çocuklar, trafik sesi vb.) ulaşmadığı, penceresi ve kapısı kapatılabilen, asıl ve yedek cihazları elektriğe bağlı halde tutmak için yeterli sayıda priz bulunan, görüntülü bağlanmanız gerekiyorsa uygun bir fon olan ve yankı yapmayan bir oda.

Genellikle gerekenler:

  • Bir tane daha bilgisayar / cep telefonu / tablet: Yayın sırasında kullandığınız bilgisayarda bir sorun çıkarsa yedek olarak kullanmak üzere iki cihazla birden bağlanabilirsiniz. Ayrıca kimi sistemlerde çevirmenin bir cihazdan konuşmayı dinlerken öbüründen çeviri yapması gerekebilir.
  • Kulaklık: Konuşmayı dinlemek için ayrı bir cihaz gereken durumlarda ikinci bir kulaklığa ihtiyaç vardır.
  • UPS (kesintisiz güç kaynağı): Elektrik kesilirse çeviride herhangi bir kesinti olmaması için, her bir sanal kabin için en az bir UPS olması önerilir. UPS’lerin kullanım süresi, kapasitelerine ve kaç cihaz bağlandığına göre değişir.

Olması tercih edilenler:

  • Yedek olarak ikinci bir modem ve bağlantı
  • Evden çeviri yapılacaksa kaç kişilik ekip kurmak lazım?

En az iki, bazen üç, kimi zaman daha fazla.

Toplantı sahibinin mekanı veya stüdyo dışında (yani ses ve görüntü sisteminden ve teknik donanımdan sorumlu bir teknisyenin bulunduğu profesyonel çalışma mekanları dışında) evden çeviri yapıldığında çevirmenin üstlenmesi gereken ilave bazı sorumluluklar vardır. Çeviri sırasında herhangi bir teknik sorun (elektrik kesilmesi, sesin duyulmaması, görüntünün kesilmesi vb.) olduğunda, sorunu çevirmenin çözmesi gerekebilir. Çevirmen sorunu çözemezse bütün toplantı durabilir. Bu nedenle evden çeviri yapıldığında, toplantı süresi ne kadar kısa olursa olsun tek bir çevirmen görevlendirmek, hem çevirmen hem de toplantı sahibi açısından ciddi bir risk oluşturur.

Ayrıca, yapılan araştırmalar gerek evden, gerek işverenin sağladığı mekandan yapılan uzaktan çevirinin yerinde yapılan çeviriye kıyasla çevirmenler açısından ciddi bir bilişsel yük getirdiğini göstermektedir. Bir yandan teknik ekipmanı ve bilgisayarları kontrol etmek, bazen çok iyi görülemeyen konuşmacıyı ve sunumları takip etmek, kabin olmayan bir ortamda ortaya çıkabilecek beklenmedik seslerle veya şartlarla baş etmeye çalışmak çevirmenleri yerinde yapılan işlere kıyasla çok daha fazla yorar. Bunun sonucu olarak, çevirmenlerin uzaktan çalışırken daha sık aralıklarla değişmesi tavsiye edilir; örneğin, ABD’de bazı mahkemelerde bu süre 15 dakika olarak belirlenmiştir.

Bu nedenlerle, birçok uluslararası kurum gibi TKTD de, toplantının süresi ne kadar kısa olursa olsun, evden çeviri yapılan işlerde her sanal kabinde en az iki çevirmenin çalışmasını tavsiye etmektedir. Dört saati geçen toplantılarda ise her sanal kabinde üç çevirmen görevlendirilmesi tavsiye edilmektedir. Toplantının süresine, kullanılan altyapının imkanlarına, kullanılan dil sayısına ve röle şartlarına göre her bir kabin için üçten fazla çevirmen olmasını gerektiren durumlar da olabilir.

  • Uzaktan çevirinin ücreti ne olmalıdır?

Çalışma koşullarını belirlerken olduğu gibi, alınacak ücreti belirlerken de sorumluluk çevirmenlerdedir. Ücret, uzaktan çevirinin çevirmen açısından daha çok zorluk içerdiği, teknik olarak daha riskli olduğu ve daha yorucu olduğu düşünülerek belirlenmelidir. TKTD’nin tavsiyesi, uzaktan çeviri karşılığında alınacak ücretin en az yerinde yapılan işlerde alınan ücret kadar olması yönündedir. Kimi çevirmenler ve sekretaryalar uzaktan çeviri işlerinde daha yüksek ücret talep etmekte, kimi uluslararası kurumlar da daha yüksek ücret ödemektedir. Örneğin AIIC’in kurumlarla yaptığı anlaşmaya göre, uzaktan çevirinin ücreti %25 daha yüksektir.

Genellikle uzaktan çeviri olan toplantılarda toplantı öncesinde prova yapılır. Yapılan provanın teknik prova mı olduğu (yani sadece sesin, görüntünün, kanalların vb. kontrol edildiği prova), yoksa çevirmenlerin çeviri yapması gereken bir prova mı olduğu da ücret hesaplanırken düşünülmelidir. Ayrıca TKTD Genel Çalışma Koşulları ve Sorumlulukları’nın 9. maddesinde belirtildiği gibi, çevirinin kaydı çevirmenlerin iznine ve ayrı bir telif ücretine tabidir.

Bazı uzaktan çeviri platformları, çevirmenlerden yarım günlük, saatlik ve hatta dakikalık ücret belirlemelerini isteyebilir. Kimi araştırmalar, çevirmenlerin uzaktan çeviriden memnun kalmamasının temel nedeninin, teknolojiden çok, kötü çalışma koşulları ve düşük ücret olduğunu göstermektedir. Yerinde çeviri yapılan kısa süreli toplantılarda yarım günlük veya saatlik ücret uygulaması olmadığı, uzaktan çeviride de çevirmenin yaptığı işin farklı olmadığı, en az yerinde yapılan çeviride olduğu kadar yorulduğu ve uzaktan çevirili toplantılarda da ön hazırlık, teknik prova gibi işler için zaman ayrılması gerektiği unutulmamalıdır. Ayrıca toplantı öncesinde çevirmene ilk başta belirtilen saatler değiştirilebilir, toplantı sırasında toplantının süresi uzayabilir. Kısacası TKTD’nin saatlik veya yarım günlük ücret gibi bir uygulama olmaması gerektiği konusundaki görüşü değişmemiştir ve bu görüş, uzaktan çeviri için de geçerlidir.

  • Uzaktan çeviri yapacaksam nasıl bir sözleşme imzalamalıyım?

Öncelikle, diğer işlerde olduğu gibi uzaktan çeviri olan işlerde de TKTD Genel Çalışma Koşulları ve Sorumlulukları sözleşmenin bir parçası olmalıdır. Bu belgeye yeni eklenen 13. madde uzaktan çeviriyle ilgilidir:

  1. Madde

İşverenin sağladığı mekanda uzaktan çeviri:

İşverenin sağladığı bir mekanda uzaktan çeviri yapılması durumunda kullanılacak bağlantı, ses ve/veya görüntü sistemlerinin sözlü tercüme yapılmasına imkan verecek şekilde olmasını sağlamak, tercümanların konuşmacıları ve kullanılan görselleri rahat göreceği bir altyapı oluşturmak, tercüme sırasında sadece (tercihen bir arada çalışan) tercümanlar tarafından kullanılacak ses yalıtımlı bir ortam sağlamak, veri bağlantısının kalitesini ve sürekliliğini temin etmek ve internet üzerinden iletişimin baştan sona gizliliğini güvence altına almak toplantı sahibinin sorumluluğudur. Sağlıklı tercüme yapılmasına engel olacak şekilde teknik sorunlar yaşanması durumunda, tercümanların tercüme yapmama hakkı saklıdır.

Evden yapılan uzaktan çeviri:

Sıra dışı nedenlerle tercümanların evlerinden çeviri yapmak zorunda kaldığı durumlarda, tercümanlar en az 10 Mbps download ve en az 2 Mpbs upload hızı olan kablolu internet bağlantısı sağlamayı, USB girişi olan bir mikrofonlu kulaklık kullanmayı ve mümkün olduğunca sessiz bir ortamda çalışmayı taahhüt eder. Tercümanların altyapısı işveren tarafından toplantı öncesinde denenerek kontrol edilebilir; söz konusu prova, niteliğine ve süresine göre ücretlendirilebilir. İşveren ise uzaktan çeviri yapılan toplantı sırasında konuşacak kişilerin bağlantı, ses ve/veya görüntü sistemlerinin kalitesini, sürekliliğini ve sözlü tercüme yapılmasına imkan verecek şekilde olmasını sağlamaktan sorumludur. Tercümanlar, gerekli altyapıyı sağladıktan ve sorunsuz bir prova yapıldıktan sonra, yayın sırasında kendi kontrolleri dışındaki nedenlerle yaşanabilecek teknik aksaklıklardan (internet bağlantısının yavaşlaması/kopması, elektrik kesilmesi, konuşmacının sesinin duyulmaması vb.) sorumlu değildir.

TKTD Genel Çalışma Koşulları ve Sorumlulukları belgesinin okunmaması ihtimaline karşı, sözleşmenin gönderildiği yazışmada bu maddeye açıkça dikkat çekilmesinde fayda vardır. Evden çeviri yapılması durumunda, elinizdeki teknik imkanlar konusunda dürüst ve gerçekçi bilgileri paylaşmak, mevcut altyapınızla neler yapıp, neler yapamayacağınızı söylemek önemlidir. Ancak evinden çeviri yapacak çevirmenlerin, yukarıda “Ekipman ve altyapı açısından olmazsa olmazlar” başlığı altında belirtilen imkanlara sahip olması gerektiği unutulmamalıdır.

  • Toplantı sahibinden istemem gereken bir şey var mı?

Çevirmen olarak işinizi hakkıyla yapmak için neler gerektiği konusunda toplantıyı düzenleyen kuruma veya aracı firmaya bilgi vermek göreviniz ve sorumluluğunuzdur. Toplantı sahibi ilk defa sanal toplantı veya uzaktan çeviri olan sanal toplantı düzenliyor olabilir. Bu konuda toplantı sahibini yönlendirmeniz, bilgilendirmeniz, profesyonel sistemleri tavsiye etmeniz gerekebilir.

Çevirmenler için gereken teknik altyapı konuşmacılar için de geçerlidir. Örneğin, konuşmacının bilgisayarının mikrofonunu değil, sesi temiz bir şekilde iletecek bir mikrofon kullanması gerektiği gibi konuları toplantı sahibi mutlaka uzaktan bağlanacak konuşmacılarla paylaşmalıdır. Aynı şekilde, katılımcı sayısı yüksek olan toplantılarda, moderatör tüm katılımcıların mikrofonlarını toplantı boyunca kontrol edebilmelidir. Aksi takdirde, istenmeden açılan mikrofonlar hem çevirmenlere gelen hem de dinleyicilere giden sesin kalitesini düşürebilir. Ayrıca bazı platformlarda dinleyici sayısı veya çeviri dillerinin sayısı konusunda kısıtlar vardır. Kısacası, toplantı sahibi için hem çevirmenlik hem de danışmanlık yapmanız gerekebilir.

Toplantı öncesinde teknik prova mutlaka yapılmalıdır. Bu sayede, elinizdeki teknik altyapıyı kontrol etmiş, toplantı sırasında sorun yaşanması olasılığını düşürmüş olursunuz. Teknik provaya ek olarak, sanal toplantı platformuna toplantı başlamadan önce girip sistemi son bir defa test etmeyi talep edebilirsiniz. Ayrıca her zaman olduğu gibi önceden sunum, bilgi, belge istemek bilişsel yükü biraz hafifletmeyi sağlayabilir. Uzaktan çeviri yaparken yerinde yapılan çeviriye kıyasla daha çok yorulacağınızı düşünerek, toplantı programını istemekte ve yeterli sıklıkta ara olup olmadığını kontrol etmekte fayda vardır.

  • Platformlarla ilgili bilmem gereken ne var?

Sözlü çeviri için çok sayıda platform kullanılmaktadır ve bunların teknik özellikleri birbirinden farklıdır. Bu özelliklerin bir kısmı doğrudan çevirmenin performansını etkileyebilir. Örneğin, kimi platformlarda sanal kabindaşlar çeviriyi devralırken haberleşemez, kimilerinde çevirmenler konuşmacıyı ve çeviriyi aynı anda dinleyemez. Birçok platformun röle özelliği yoktur. Bazı platformlarda çalışabilmek için, platformun çevrimiçi veya canlı, ücretsiz veya ücretli eğitimini almak şarttır. Dolayısıyla, mümkün olduğunca çok platform hakkında bilgi almak, tanıtım videolarını izlemek, eğitimlere katılmak, gerekiyorsa sertifika almak çevirmenin sorumluluğudur. Araştırmalar, uzaktan çeviri yapabilmek için kısa bir eğitimin yeterli olmayabileceğini göstermiştir; bu nedenle, ilk başta daha kısa süreli, konusuna aşina olduğunuz ve uzaktan çeviride deneyimli bir kabindaşla çalışacağınız işleri tercih edebilirsiniz.

Çevirmenler kabinde yan yana çalışamayınca, konuşmacıyı ve kabindaşın çevirisini aynı anda dinleme, çeviriyi devretme ve çevirmenler arası yardımlaşma konularında zorluklar yaşanmaktadır. Bu zorlukları biraz aşabilmek için bazen iki cihaz birden kullanılması önerilmektedir. Ayrıca sanal kabindaşınıza mikrofonu nasıl devredeceğinizi prova etmeniz ve mikrofonu sorunsuz devredebilecek hale gelmeniz çok önemlidir. Eğer kullanılan platform kabindaşınızla haberleşme imkanı vermiyorsa, cep telefonu gibi başka cihazlardan ve Whatsapp gibi uygulamalar üzerinden haberleşmeyi deneyebilirsiniz.

  • Uzaktan çeviri herkese göre mi?

Hayır. Nasıl uzmanlık gerektiren bazı konularda veya sahnede çeviri yapmayı tercih etmeyen çevirmenler varsa, uzaktan çeviri olan işlerde çalışmak istemeyen çevirmenler de olabilir. Gerekli teknik bilgiye, altyapıya veya fiziksel şartlara sahip olmayabilirsiniz ya da uzaktan çevirinin getirdiği ekstra bilişsel yükü ve stresi üstlenmek istemeyebilirsiniz. Bu konuda da baştan toplantı sahibiyle açıkça konuşmak, ileride sorun çıkmaması, kişisel ve mesleki itibarınızın zedelenmemesi açısından en iyi yaklaşımdır.

  • Covid-19 dönemine özel not

İşverenin sağladığı bir mekanda veya stüdyoda çalışılacaksa, her çevirmen için ayrı bir kabin ayarlanmalı veya çevirmenlerin en az iki metre mesafeyle oturup çalışmasına imkan veren bir düzen kurulmalıdır. Çevirmenlerin her biri için ayrı çeviri konsolu, bilgisayar, mikrofon ve kulaklık ayarlanmalıdır. Mümkünse kendi kulaklığınızı veya mikrofonlu kulaklığınızı kullanabilirsiniz. Temas edeceğiniz bütün yüzeyleri temizlemek için dezenfektan temin edilmesini rica edebilirsiniz. Bu konuda daha detaylı bilgi için, aşağıda linki verilen AIIC’in stüdyolarda veya kurumlarda uzaktan çeviri kılavuzuna bakabilirsiniz.

  • Uzaktan çeviri konusunda AIIC tarafından hazırlanan metinler:

https://aiic.org/document/4418/AIIC%20Guidelines%20for%20Distance%20Interpreting%20(Version%201.0)%20-%20ENG.pdf

  • AIIC’in Covid-19 krizi sırasında çevirmenler için en iyi uygulamalar belgesine ulaşmak için:

https://aiic.org/document/4840/AIIC%20best%20practices%20for%20interpreters%20during%20the%20Covid-19%20crisis%20-%20ENG.pdf 

  • Braun, S. (2013) Keep Your Distance? Remote Interpreting in legal proceedings A critical assessment of the growing practice Interpreting 15 (2), 200-228.
  • Braun, S. & J. Taylor (2015) Advances in Videoconferencing and interpreting in legal proceedings. Cambridge/Antwerp: Insertentia.
  • Ko, L (2006) The need for long-term empirical studies in remote interpreting research ‘A case study of telephone interpreting’ Linguistica Antverpiensia NS5, 325-338.
  • Lee, J (2007) Telephone Interpreting –Seen from Interpreters’ Perspective Interpreting 2(2), 231-252.
  • Moser-Mercer, B (2003). Remote interpreting: Assessment of human factors and performance parameters. Communicate! [Online] Summer 2003.
  • Moser-Mercer, B (2005) Remote interpreting: issues of multi-sensory integration in a multilingual task. Meta 50 (2), 727-38.
  • Mouzourakis, P (2006) Remote interpreting: a technical perspective on recent experiments. Interpreting 8 (1), 45-66.
  • Roziner, I. and M. Shlesinger, (2010) Much ado about something remote: Stress and performance in remote interpreting. Interpreting 12 (2), 214-47.